ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Σκοπός του μαθήματος είναι να βοηθήσει τους φοιτητές να κατανοήσουν τη διαγνωστική αξία των ενζύμων όπως και των ηλεκτρολυτών και να  εξοικιωθούν με τις μεθόδους προσδιορισμού τους για διαγνωστικού σκοπούς.

Επειδή, οι συνήθεις προσδιορισμοί ενζύμων και ηλεκτρολυτών γίνονται στον ορό, στο μάθημα περιλαμβάνεται εισαγωγή στα είδη δείγματος αίματος ανάλογα με την κατεργασία, τα είδη  αντιπηκτικών και την επίδρασή τους στους Βιοχημικούς/Κλινικοχημικούς προσδιορισμούς προδιορισμούς.

Μέρος Α: Προσδιορισμοί Ενζύμων

Γνώσεις

Σκοπός του μαθήματος είναι να βοηθήσει τους φοιτητές να κατανοήσουν τη διαγνωστική αξία των ενζύμων του ορού και να  εξοικιωθούν με τις μεθόδους προσδιορισμού των ενζύμων με τη χρήση διάφορων οργάνων κλινικοχημικού εργαστηρίου. Ειδικότερα αναλύεται η συμβολή του προσδιορισμού ενζύμων στον έλεγχο της παγκρεατικής λειτουργίας, της ηπατικής και οστικής λειτουργίας και η αξιοποίησή τους στη διάγνωση των σχετικών παθολογικών καταστάσεων, η συμβολή τους στη διάγνωση του εμφράγματος του μυοκαρδίου και των διαφόρων τύπων μυασθένειας, στη διάγνωση του καρκίνου και την παρακολούθηση της πορείας της νόσου κλπ.

Επίσης, εξετάζονται τα ένζυμα που έχουν εφαρμογή στον έλεγχο ευαισθησίας σε οξειδωτικούς παράγοντες (G6PD), τη δυνατότητα χρήσης συγκεκριμένων μυοχαλαρωτικών (χοληνεστεράση), την παρακολούθηση δηλητηριάσεων και επίδρασης τοξικών παραγόντων, την παρακολούθηση χρήσης αλκοόλ, την ιατροδικαστική κλπ.

Αν και οι εργαστηριακές τεχνικές που περιγράφονται αφορούν προσδιορισμό ενζύμων στον ορό ή το πλάσμα, γίνεται αναφορά στον προσδιορισμό ενζύμων σε άλλους ιστούς και βιολογικά υγρά.

Οι φοιτητές μαθαίνουν τις συντομογραφίες των ενζύμων και ολη τη συναφή ορολογία στα ελληνικά και τα αγγλικά.

Αναλυτικότερα, οι φοιτητές μαθαίνουν την προέλευση των ενζύμων του ορού με έμφαση στα ένζυμα με διαγνωστικό ενδιαφέρον (αμυλάση, λιπάση, όξινη και αλκαλική φωσφατάση, τρανσαμινάσες, γαλακτική δεϋδρογονάση, κρεατινοφωσφοκινάση, αλδολάση, γ-γλουταμυλτρανσπεπτιδάση, G6PD κλπ).

Τις διάφορες μορφές ισοενζύμων και στους ιστούς από τους οποίους προέρχονται. Το φυσιολογικό ρόλο των ενζύμων και ισοενζύμων στα κύτταρα των ιστών και τα αίτια που προκαλούν την αύξηση της συγκέντρωσής τους στον ορό σε παθολογικές καταστάσεις.

Μαθαίνουν τις αντιδράσεις που καταλύουν τα μελετώμενα ένζυμα, τις συνθήκες που επηρεάζουν τη δράση τους και τις διαφορές των ισοενζύμων ως προς τις καταλυτικές και φυσικοχημικές τους ιδιότητες (βέλτιστο pH δράσης, εκλεκτική χρήση υποστρωμάτων, ειδικοί αναστολείς και ενεργοποιητές, διαφορές μοριακού βάρους, γλυκοσυλύωσης, ισοηλεκτρικού σημείου κλπ) ,  με στόχο να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο αυτές αξιοποιούνται  στον εκλεκτικό προσδιορισμό ισοενζύμων.

Οι φοιτητές μαθαίνουν τις διαθέσιμες τεχνικές προσδιορισμού ενζύμων και ισοενζύμων, την αρχή στην οποία στηρίζονται, τις προϋποθέσεις σωστής εφαρμογής τους και τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την αξιοπιστία των προσδιορισμών (ενδογενείς παράγοντες: βιομόρια που υπαρχουν στο βιολογικό υγρό φυσιολογικά ή λόγω παράλληλων νόσων, λόγω της λήψης τροφής ή φαρμάκων εξωγενείς: λόγω κατεργασίας δείγματος, επιμόλυνσης κλπ, συνθήκες συντήρησης, συνθήκες διεξαγωγής του προσδιορισμού κλπ).

Μαθαίνουν τις φυσιολογικές τιμές και την διαφοροποίησή τους ανάλογα με τη θερμοκρασία διεξαγωγής των προσδιορισμών, το φύλο, την ηλικία, φυλετικούς και άλλους παράγοντες. Αποκτούν τη δυνατότητα να επιλέγουν τις κατάλληλες φυσιολογικές τιμές ανάλογα με τις συνθήκες προσδιορισμού και την ομάδα στην οποία ανήκει ο ασθενής (παιδί ενήλικας) ή να προσαρμόζουν τη μέθοδο στις διαθέσιμες φυσιολογικές τιμές (επιλογή κατάλληλων συντελεστών μετατροπής/εναρμόνισης). Μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα παθολογικά δείγματα.

Τέλος, μαθαίνουν να δίνουν σωστές οδηγίες στον ασθενή για την εξέταση.

Μέρος Β: Οξεοβασική ισορροπία. Προσδιορισμοί ηλεκτρολυτών.

Στόχος είναι οι φοιτητές να κατανοήσουν την οξεοβασική ισορροπία του οργανισμού, τους παράγοντες που την επηρεάζουν, τη συσχέτιση των διαταραχών της με παθολογικές καταστάσεις και τις εργαστηριακές τεχνικές προσδιορισμού που μπορούν να αποκαλύψουν τυχών διαταρραχή αυτής.

Επίσης, στόχος είναι να κατανοήσουν το ρόλο των ηλεκτρολυτών στη λειτουργία του οργανισμού, τους παράγοντες που επιρεάζουν τη συγκέντρωσή τους στον οργανισμό τις τεχνικές προσδιορισμού ηλεκτρολυτών και τη διαγνωστική αξία αυτών.

Επίσης στόχος είναι η κατανόηση του μεταβολισμού του σιδήρου, των βιολογικών δεικτών που σχετίζονται με αυτόν και των μεταβολών τους στις διάφορες παθολογικές καταστάσεις.

Αναλυτικότερα οι φοιτητές

Γνωρίζουν και κατανοούν τη βασική σύσταση των ενδοκυτταριων και εξωκυττάριων υγρών

Την έννοια της ωσμολικότητας, τα βασικά ιόντα που σχετίζονται με τη μεταβολή της ωσμωτικής πίεσης και τις επιπτώσεις αυτών των μεταβολών και τις παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με αυτές

Την έννοια της οξεοβασικής ισορροπίας, τα ρυθμιστικά συστήματα του οργανισμού, τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν το pH του αίματος, τους σχετικούς μηχανισμούς ρύθμισης του pH και τις παθολογικές καταστάσεις που σχετιζονται με την διαταραχή τους.

Γνωρίζουν και κατανοούν τους χηχανισμούς ρύθμισης της απορρόφησης, μεταφοράς, αποθήκευσης, απέκρισης και κινητοποίησης ιόντων και ελευθέρων ριζών (νατρίου, καλίου, χλωριούχων, ασβεστίου, μαγνησίου, φωσφορικών και σιδήρου κλπ)

Γνωρίζουν τις διάφορες τεχνικές προσδιορισμού των παραπάνω ιόντων και του παράγοντες που μπορεί να επιρεάσουν την αξιοπιστία του προσδιορισμού.

Εφαρμόζουν προσδιορισμούς ιόντων στην πράξη, προσδιορισμό ολικής ικανότητας δέσμευσης σιδήρου (TIBC), φερριτίνηςκλπ

Δεξιότητες

Στα πλαίσια του Εργαστηρίου, οι φοιτητές αποκτούν δεξιότητα

• στην εφαρμογή των τεχνικών προσδιορισμού των μελετώμενων ενζύμων.
• Την χρήση διάφορων μηχανημάτων όπως ημιαυτόματοι και αυτόματοι αναλυτές και αναλυτές ξηράς χημείας.
• Στην ρύθμιση των παραμέτρων των ημιαυτόματων αναλυτών ανάλογα με τη διαθέσιμη μέθοδο προσδιορισμού
• Στην αναγνώριση ενδείξεων μη αξιόπιστου προσδιορισμού

Ικανότητες

Στα πλαίσια του θεωρητικού μέρους:

• Οι φοιτητές αποκτούν την ικανότητα να κατανοούν την συσχέτιση των τιμών ενζύμων και ηλεκτρολυτών με παθολογικές καταστάσεις
• Τις δυνατότητες αξιοποίησης αυτών των τιμών για διαγνωστικούς σκοπούς
• Τους μη παθολογικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τις συγκεντρώσεις των συγκεκριμένων δεικτών.

Στα πλαίσια του Εργαστηριακού μέρους:

• Αποκτούν την ικανότητα να ελέγχουν την αξιοπιστία των μεθόδων, να αναγνωρίζουν τα πιθανά σφάλματα και τα αίτιά τους και να αποφασίζουν τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσουν προκειμένου να πάρουν αξιόπιστο αποτέλεσμα.
• Να ελέγχουν την ακρίβεια και επαναληψιμότητα και να αναγνωρίζουν τα πιθανά συστηματικά σφάλματα.
• Επίσης, αποκτούν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ διαθέσιμων τεχνικών και να επιλέγουν την πλέον κατάλληλη με κριτήρια αξιοπιστίας, ευαισθησίας, ακρίβειας και επαναληψιμότητας, κόστους αναλωσίμων, κόστους και διαθεσιμότητας μηχανημάτων, ταχύτητας και καταλληλότητας για μεγάλο ή μικρό αριθμό δειγμάτων κλπ.
• Μαθαίνουν να ρυθμίζουν, να ελέγχουν και να προσαρμόζουν τους ημιαυτόματους και αυτόματους αναλυτές κλινικοχημικού εργαστηρίου στις διαθέσιμες διαγνωστικές μεθόδους.
• Μαθάινουν να δίνουν σωστές οδηγίες στους ασθενείς σχετικά με την εξέταση και να συλλέγουν τα σωστά στοιχεία.

Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών

• Αυτόνομη εργασία
• Ομαδική εργασία

Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις

Λήψη αποφάσεων

• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών

Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής

ΘΕΩΡΙΑ (560401)

Προσδιορισμός και κλινική σημασία των μεταβολών της συγκέντρωσης ενζύμων στον ορό. Τα ένζυμα ως δείκτες παθολογικών καταστάσεων. Η συμβολή του προσδιορισμού ενζύμων στον έλεγχο της παγκρεατικής λειτουργίας, της ηπατικής και οστικής λειτουργίας. Μυασθένειες, έμφραγμα του μυοκαρδίου και η συμβολή του προσδιορισμού ενζύμων στη διάγνωσή του. Μεταβολές ενζύμων σε περιπτώσεις καρκίνου και η συμβολή του προσδιορισμού ενζύμων στην διάγνωση του καρκίνου και την παρακολούθηση της πορείας της νόσου κλπ. Στα πλαίσια αυτά γίνεται αναφορά στη βιοχημική βάση των νόσων του παγκρέατος, των μυασθενιών και του εμφράγματος του μυοκαρδίου.

Ηλεκτρολύτες, ρύθμιση συγκέντρωσης και κλινική σημασία των μεταβολών των ηλεκτρολυτών στον ορό, προσδιορισμός ηλεκτρολυτών. Ωσμολικότητα. Οξεοβασική ισορροπία.  Μεταβολισμός σιδήρου, προσδιορισμός και κλινική σημασία συγκεντρώσεων σιδήρου, τρανφερρίνης, TIBC και φερριτίνης.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (560402)

Εισαγωγή στις εξετάσεις αίματος (Είδη δείγματος, αντιπηκτικά: εφαρμογές και περιορισμοί, τρόποι συντήρησης). Έλεγχος ποιότητας Κλινικοχημικού Εργαστηρίου (Έλεγχος ακρίβειας και επαναληψιμότητας προσδιορισμών, τυπική απόκλιση, ποσοστό σφάλματος, αποδεκτό ποσοστό σφάλματος). Προγραμματισμός, λειτουργία και Έλεγχος  Οργάνων: Αρχή λειτουργίας ημιαυτόματων αναλυτών, έλεγχος και τροποποίηση παραμέτρων. Αρχή λειτουργίας αυτόματου βιοχημικού αναλυτή, έλεγχος καλής λειτουργίας και προγραμματισμός. Αρχή λειτουργίας αναλυτών ξηράς χημείας. Αρχή λειτουργίας ιοντοεπιλεκτικών ηλεκτροδίων.

Ενζυμικές αντιδράσεις και παράγοντες που τις επηρεάζουν. Μέθοδοι προσδιορισμού ενζύμων, ορισμός και υπολογισμός ενζυμικών μονάδων. Αίτια πρόκλησης σφαλμάτων.

Γενικές αρχές μεθόδων προσδιορισμού ισοενζύμων.

Εργαστηριακή εφαρμογή στον προσδιορισμό  αμυλάσης, αλκαλικής φωσφατάσης και προστατικής όξινης φωσφατάσης, γ-γλουταμυλ-τρανσφεράσης, γαλακτικής δεϋδρογονάσης (LDH) και τρανσαμινασών GOT, GPT, κρεατινοφωσφοκινάσης CPK, CPK-MB, G6PD με χρήση φωτομέτρου, ημιαυτόματου αναλυτή, αυτόματου βιοχημικού αναλυτή και αναλυτή ξηράς χημείας Reflotron. Εκμάθηση ρύθμισης και εφαρμογής ημιαυτόματου αναλυτή σε κινητικούς προσδιορισμούς ενζύμων.

Προσδιορισμός ηλεκτρολυτών. Εργαστηριακή εφαρμογή προσδιορισμού Κ με χρήση Reflotron.  Προσδιορισμός Να με χρήση ιοντοεπιλεκτικών ηλεκτροδίων.

Προσδιορισμοί δισθενών μεταλλικών ιόντων – Εργαστηριακή εφαρμογή στον προσδιορισμό ασβεστίου και μαγνησίου με φωτομετρικές μεθόδους δημιουργίας έγχρωμων συμπλόκων.

Προσδιορισμός σιδήρου και ολικής ικανότητας δέσμευσης σιδήρου (TIBC).

Προσδιορισμός  φερριτίνης με μέθοδο ELISA.

Συγγράμματα

-Προτεινόμενη Βιβλιογραφία : -Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

«Kλινική Χημεία ΙΙΙ, ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ», Ιωαννίδη Ιωάννη, Εκδόσεις Γιαχούδη, ISBN 960-7425-42-1 set 960-7425-45-6,  2004, Θεσσαλονίκη. (ΕΥΔΟΞΟΣ: Βιβλίο [13173]):

«Kλινική Χημεία ΙΙΙ, ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ, Εργαστήριο», Ιωαννίδη Ιωάννη, Εκδόσεις Γιαχούδη, ISBN 960-7425-59-6 set 960-7425-62-6, 2002, Θεσσαλονίκη(ΕΥΔΟΞΟΣ: Βιβλίο [13893]

Karen J.TietzePharmD. Chapter 5 – “Review of Laboratory and Diagnostic Tests” in “Clinical Skills for Pharmacists”, 3rd Edition, 2012.

“Diagnostic Enzymology” Walter se Gruyter GmbH, 2014, Berlin/Boston, ISBN 978-3-11-020724-8.

«ΚλινικήΒιοχημεία» Allan Gaw, Michael J. Murphy, Robert A. Cowan, Denis St. J. O’ Reilly, Michael J. Stewart, James Shepherd, επιμέλεια: ΑθανάσιοςΓ. Παπαβασιλείου. ΠαρισιάνουΑ.Ε., 2010, ISBN 978-960-394-707-3

«Clinical Biochemistry and Metabolic Medicine», Martin Andrew Crook Eighth Edition, 2012, CRC Press ISBN 9781444144147